Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Deze paragraaf biedt op basis van een risicoanalyse en een overzicht van financiële kengetallen inzicht in de financiële positie van de gemeente Den Helder.

Beleidskader:

• beleidskader weerstandsvermogen 2025

Weerstandsvermogen
Het weerstandsvermogen is het vermogen om risico's te kunnen opvangen, die niet op een andere wijze zijn afgedekt. Het weerstandsvermogen wordt bepaald door de verhouding weerstandscapaciteit aan de ene kant en de risico's aan de andere:

1. De weerstandscapaciteit betreft de beschikbare middelen en mogelijkheden om niet begrote en onvoorziene kosten (risico's) op te vangen.
2. De risico's die we noemen en opnemen, zijn de risico's van materiële betekenis. De berekening is als volgt: beschikbare weerstandscapaciteit / benodigde weerstandscapaciteit op basis van de risico's.

We willen over een toereikend weerstandsvermogen beschikken om te voorkomen dat iedere financiële tegenvaller ons dwingt tot bezuinigingen, of ten koste gaat van bestaande taken. In het coalitieakkoord is een minimumpositie van 1,0 afgesproken.
De beoordeling van de ratio en de te nemen maatregelen zijn in de volgende tabel weergegeven:

Risico's
Per risico kijken we wat deze financieel voor ons betekent als deze zich voordoet. Ook de frequentie in de tijd is een wegingsfactor. Al deze beoordelingen resulteren in een risicoscore. Hieronder het overzicht van de rekenpercentages die horen bij de risicoscores. 

 Risicobedrag = rekenpercentage per risico x maximaal financieel gevolg.

Per risico kijken we wat het financieel voor ons betekent als dat zich voordoet. Ook de frequentie in tijd is een wegingsfactor. Al deze beoordelingen resulteren in een risicoscore. Hieronder het overzicht van de rekenpercentages die horen bij de risicoscores.

De risicoscore wordt als volgt bepaald: Risicoscore = kans x impact

Risicobedrag = rekenpercentage per risico x maximaal financieel gevolg.

Weerstandsvermogen- en capaciteit

Risico's

De risico's kunnen als volgt in de risicokaart worden gepresenteerd. Deze risicokaart geeft een visueel beeld welke risico's op grond van het berekende risicobedrag zich in een groene, oranje of rode zone bevinden. Dit hoeft niet te betekenen dat de rode risico's ook daadwerkelijk tot een financieel probleem zullen leiden.

De specificatie van deze risico's, de inschatting en de toelichting geven het volgende beeld:

Betekenis kolommen:

1. Omschrijving risico
2. Kans % voordoen kans frequentie
3. Maximaal risicobedrag in € 1.000
4. Kans op voordoen max. (80%/50%/20%/5%)
5. Totaal risicobedrag
6. Onderbouwing zekerheden en omstandigheden van invloed op de frequentie

De risico's worden nader toegelicht in de volgende onderdelen:

Geldleningen en garanties
We lopen risico met de instellingen waaraan we een lening hebben verstrekt of waarvoor we een garantie hebben afgegeven. We beoordelen jaarlijks de begrotingen en jaarrekeningen van deze instellingen. Voor de leningen en garantstellingen geldt dat er hypothecaire zekerheden zijn of dat er sprake is van voldoende solide instellingen die zelf tegenvallers kunnen opvangen via de tariefstelling voor hun diensten en producten.

Risico's in verbonden partijen
De gemeente loopt het risico dat tekorten die zich voor doen bij verbonden partijen door werken naar het resultaat van de gemeente zelf. Als in een van de gemeenschappelijke regeling er een groot nadelig resultaat ontstaat worden de deelnemers aan de regeling geacht dit samen op te vangen.
In het overzicht van de verbonden partijen wordt hieraan per partij apart aandacht aan besteed.
Voor de gemeenschappelijke regelingen geldt dat zich geen bijzondere risico's voordoen die opname in het overzicht risico's nodig maken.

Een ander aspect betreft de privaatrechtelijke verbonden partijen. Dit zijn de Port of Den Helder, de Luchthaven, Willemsoord BV en Zeestad. Voor de Port of Den Helder en voor de Luchthaven geldt In deze partijen is het risico dat het ter beschikking gestelde risicodragend vermogen als eerste wordt aangesproken bij nadelige resultaten. Dit kan uiteindelijk betekenen dat de gemeente de financiële waardering van de partij moet bijstellen. Voor Willemsoord en Zeestad geldt dat er het risicodragend vermogen beperkt is tot de storting bij oprichting van de BV,
Voor alle vier geldt dat naast het inzicht in de risico's via het overzicht verbonden partijen er ook apart aandacht wordt besteed aan de stand van zaken. Dit gebeurd langs twee wegen:
a. via de paragraaf weerstandsvermogen waarin wordt stil gestaan bij de risicovolle ontwikkelingen;
b. meer uitgebreid via de halfjaar rapportages over de privaatrechtelijke partijen aan de gemeenteraad.
Voor de begroting 2026 is er geen aanleiding om een apart financieel risico op te nemen voor de privaatrechtelijke verbonden partijen.

Schadeclaims en planschades

In deze paragraaf treft u een overzicht van de tegen de gemeente Den Helder ingediende schadeclaims en de risico’s die er bestaan op planschades. Planschade is financiële schade die een persoon of bedrijf lijdt als gevolg van een planologische maatregel.

Schadeclaims en planschades waarvan het verwachte effect van de reguliere processen op de programmabegroting 2026 minder is dan € 100.000 worden buiten beschouwing gelaten. In de toelichting komen enkele specifieke zaken aanbod.

Schadeclaims

Middenweg 172-174
In 2018 is in opdracht van de gemeente het voormalig postkantoor op Middenweg 172-174 in Den Helder ontruimd. De ontruimings- en opslagkosten komen voor rekening van de voormalig gebruiker. Omdat hij geen verhaal bood voor deze kosten, heeft de gemeente beslag gelegd op zijn kunstcollectie. Deze kunstcollectie is executoriaal verkocht. De opbrengst van deze executieverkoop wordt onder meerdere schuldeisers verdeeld, waaronder de gemeente. De voormalig gebruiker is het niet eens met verdeling van de opbrengst onder de schuldeisers: hij vordert schadevergoeding. Hierover is een procedure aanhangig bij de rechtbank Noord-Holland. De verwachting is dat hier eind 2025 meer duidelijkheid over komt. Het risico in deze zaak wordt voorlopig als PM-post begroot.

Watertoren
De afronding van de renovatie van de Watertoren door de beoogde erfpachter daarvan duurt langer dan de bedoeling was. Met de beoogde erfpachter zal de komende tijd worden besproken of en zo ja, hoe de renovatie alsnog kan worden afgerond. Het is op dit moment onduidelijk of dit financiële consequenties heeft voor de gemeente.

Bestuursdwang
In verband met de beginselplicht tot handhaving en het feit dat bouwwerken geen gevaar mogen opleveren voor bewoners, gebruikers en omgeving is in maart 2022 tot handhaving overgegaan met betrekking tot een jachthaven. Doel hiervan is overtreding van diverse wetgeving, zoals o.a. Woningwet, Bouwbesluit 2012 en de Algemene plaatselijke verordening Den Helder 2021 (APV), te laten eindigen. De eigenaar is in eerste instantie in de gelegenheid gesteld de overtredingen te beëindigen. De daarvoor gegeven termijnen zijn meerdere malen verruimd. Dit heeft niet geleid tot de vereiste beëindiging van de overtredingen. Om die reden is een lastgeving aan de eigenaar opgelegd. Aan deze lastgeving is niet voldaan.
Vanwege de mate van gevaarzetting door de overtredingen is het noodzakelijk dat de gemeente de overtredingen zo spoedig mogelijk gaat beëindigen. In de eerste helft van 2025 zijn de uit te voeren werkzaamheden verder uitgewerkt, indien de werkzaamheden door de gemeente worden opgedragen zullen de kosten worden verhaald op de eigenaar van de jachthaven.
Medio 2025 is de gemeente opnieuw in gesprek gekomen met de eigenaar over het alsnog zelf uitvoeren van de werkzaamheden. Het risico in deze inmiddels langlopende zaak wordt voorlopig als PM-post begroot.

Verzakkingsschade oeverbeschoeiing Willem-Alexanderhof
Er is schade aan de oeverbeschoeiing in delen van Willem-Alexanderhof. De schade's zijn zichtbaar aan de oeverbeschoeiing zelf en er is zichtbare schade in tuinen van bewoners. Er wordt nader onderzoek gedaan naar schade en verantwoordelijkheden. Tot dat het onderzoek is afgerond kan er geen duiding plaatsvinden van de omvang van de schade waarvoor de gemeente aansprakelijk kan worden geacht.


Arbeidsrechtelijke geschillen
Er zijn geen arbeidsrechtelijke geschillen.

Planschade en nadeelcompensatie

Algemeen
Ten gevolge van diverse omgevingsplanprocedures en omgevingsvergunningen bestaat er een (doorlopend) risico op planschade. Het is niet mogelijk om op voorhand uitspraken te doen over de hoogte van het mogelijke schadebedrag, maar het risico op planschade wordt momenteel op zeer gering ingeschat.

Besluiten op aanvragen omgevingsvergunning voor een activiteit als bedoeld in artikel 5.1 van de Omgevingswet kunnen de gemeente een risico van planschade opleveren. Een inschatting hiervan leidt tot een risico van maximaal € 250.000. Hierbij wordt opgemerkt dat deze planschade doorgaans wordt verlegd naar de vergunninghouder/initiatiefnemer.

Voor planschade die het gevolg kan zijn van andere gewijzigde plannen wordt een bedrag van € 100.000 geraamd.

Sinds 1 januari 2024 kan met de komst van de Omgevingswet makkelijker een beroep op nadeelcompensatie worden gedaan. Op dit moment worden projecten steeds meer integraal aangepakt en daarmee omvangrijker. Dergelijke projecten hebben een langere doorlooptijd. Eventuele negatieve effecten van projecten worden daarmee ook langduriger en daardoor meer door burgers en bedrijven gevoeld. Dit brengt met zich mee dat de kans dat een beroep op nadeelcompensatie wordt gedaan groter wordt. Om die reden wordt voor nadeelcompensatie een bedrag van € 100.000 geraamd.

Nadeelcompensatie
Er is een verzoek om nadeelcompensatie ontvangen van een eigenaar van een pand dat zich bevindt in de nabijheid van de coffeeshops in de Koningstraat. Naar aanleiding van verleende vergunningen aan de coffeeshops claimde verzoeker € 618.542 aan financieel nadeel.

Het kan voorkomen dat gemeentelijk handelen of gemeentelijke besluitvorming rechtmatig is, maar wel financieel nadeel veroorzaakt. In bepaalde gevallen moet dat financieel nadeel dan worden vergoed, al dan niet gedeeltelijk. De hoogte van de compensatie moet redelijk zijn. De vergoeding dekt niet het volledige financiële nadeel.

Het verzoek om nadeelcompensatie is afgewezen vanwege verjaring. Het door verzoeker ingediende bezwaar is ongegrond verklaard. Ook het nadien door verzoeker ingestelde beroep is door de rechtbank ongegrond verklaard. Hiertegen heeft verzoeker hoger beroep ingesteld. Dit hoger beroep loopt nog. De verwachting is dat hier in 2025 meer duidelijkheid over komt. Het financiële risico voor de gemeente wordt in afwachting van het hoger beroep vooralsnog beperkt ingeschat.

Zaken die aanhangig zijn bij de verzekeraar van de gemeente
Diverse bedrijven en particulieren hebben claims ingediend tegen de gemeente ten gevolge van verzilting van het oppervlaktewater.

Alle gemeenten zijn verplicht om een zestal kengetallen op te nemen. Deze kengetallen geven een beeld van de financiële situatie van de gemeente. Normen voor deze kengetallen zijn er niet omdat ze in hun onderlinge samenhang moeten worden bekeken en een uitvloeisel zijn van het door een gemeente gevoerde beleid. Hieronder volgt een korte uitleg over de kengetallen

De zes kengetallen zijn:

• structurele exploitatieruimte
• Solvabiliteitsratio
• Netto schuldquote
• Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen
• Grondexploitatie
• Belastingcapaciteit

De kengetallen worden hierna kort beschreven. Vervolgens worden uitkomsten getoond van de score op de ken getallen. En tot slot wordt aangegeven hoe de score in onderlinge samenhang wordt beoordeeld.

Structurele exploitatieruimte
Dit kengetal is van belang om te kunnen beoordelen welke structurele ruimte de gemeente heeft om de eigen lasten te dragen of welke structurele stijging van de baten of structurele daling van de lasten daarvoor nodig is.

Solvabiliteit excl. doorleningen
De solvabiliteit wordt beïnvloed door de aangetrokken leningen die direct zijn doorgeleend aan derden. Zonder deze doorleningen is de omvang van de balans kleiner en het aandeel eigen vermogen op de balans procentueel groter.

Solvabiliteitsratio
De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen. Hoe hoger dit percentage is, hoe gunstiger dit is voor de financiële weerbaarheid.

Netto schuldquote
De netto schuldquote geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen (totaal aan gemeentelijke baten).

Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen
In de correctie wordt de het totaal van de door de gemeente verstrekte geldleningen buiten beschouwing gelaten.

Grondexploitatie
Dit kengetal geeft weer hoe de waarde van de bouwgrond zich verhoudt tot de totale baten. De boekwaarden van de voorraden grond moet worden terugverdiend bij de verkoop. Naarmate deze inkomsten verder in de toekomst liggen brengt dit meer rentekosten en risico's met zich mee.

Belastingcapaciteit
De belastingcapaciteit geeft inzicht in hoe de belastingdruk van de gemeente zich verhoudt ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Het getal 101 betekent dat de gemeentelijke belastingdruk in 2025 van € 1.002 hoger ligt dan het landelijk gemiddelde van 2024, zijnde € 994 (= 100%). Dit betreft de totale woonlasten van een meerpersoonshuishouden met een eigen woning.

Op de site Findo kan voor de gemeente de totale ontwikkeling en vergelijking met andere gemeenten worden gevolgd.

De kengetallen in samenhang bezien
De provincie hanteert een signaleringssysteem waarin getoetst wordt binnen welke bandbreedte de waarde van een kengetal zich bevindt.
Den Helder heeft een extra kengetal opgenomen: de solvabiliteitsratio gecorrigeerd voor doorleningen. De doorleningen zijn de aan derde verstrekte leningen waarvoor Den Helder zelf langlopende leningen heeft moeten aantrekken. Zowel de solvabiliteit als de schuldquote zijn hierdoor sterk afwijkend.

De structurele begrotingsruimte is in de begroting 2026 0%. In de meerjarenraming neemt de ruimte toe omdat er geen volledige invulling is gegeven aan de financiële mogelijkheden. De keuze voor de invulling wordt gemaakt in de volgende bestuursperiode.

De solvabiliteit krijgt ruim aandacht. De solvabiliteit wordt mede beïnvloed daar de door de doorgeleende geldleningen en onderliggend de situatie waarin Den Helder jaarlijks ongeveer factor 3  investeert ten opzichte van het bedrag aan afschrijvingen. De activa nemen in omvang toe en dat wordt gefinancierd met nieuwe geldleningen en een afname van liquide middelen.
Als de solvabiliteit wordt gecorrigeerd voor de door de gemeente verstrekte geldleningen geeft dit een ander andere score. De score van 16% in de begroting 2026 is na correctie 20,3%. Deze correctie doet verder niets af aan het feit dat de solvabiliteit daalt als gevolg van de geraamde investeringen waarvoor extra moet worden geleend. Deze extra leningen passen binnen de structurele begrotingsruimte waarbij rekening is gehouden met de huidige tarieven op de geldmarkt.

Met de gemeenteraad is afgesproken dat bij raadsvoorstellen aaprt wordt ingegaan op de ontwikkeling van de solvabiliteit.


Zowel de netto schuldquote als de gecorrigeerde schuldquote blijven ruim onder de signaal waarde van 90%. De netto schuldquote zal de komende jaren gaan stijgen als gevolg van de omvangrijke investeringen naar ruim 100%.Als kader geldt dat de structurele last van investeringen, de afschrijvingen en de rentelast door toegenomen schuld, structureel in de begroting zijn ingepast. Daarmee is de gecorrigeerde netto schuldquote het kengetal waaraan wordt getoetst. Ook de gecorrigeerde netto schuldquote stijgt maar blijft nog binnen de signaalwaarde A, dus kleiner dan 90%.

De belastingcapaciteit laat zien dat Den Helder onder het gemiddelde zit. Dit betekent dat het OZB tarief van Den Helder voor de woningen lager is dan het gemiddelde in Nederland.  In de woonlasten van inwoners tellen ook andere heffingen mee. Voor de andere heffingen geldt dat een 100% kostendekkend tarief wordt gehanteerd. De hoogte van het belastingtarief wordt niet direct in verband gebracht met de aandachtspunten in de kengetallen.